Naamgeving van de Paardenbloem (Taraxacum officinale)

THIS POST IN ENGLISH: CLICK HERE.

De vele namen van de paardenbloem (Taraxacum officinale) 

Inleiding 
Wie kent niet de paardenbloem, deze doodgewone maar toch zo mooie bloem, die in het voorjaar hele velden geel kan kleuren. Van de paardenbloem bestaat niet slechts één enkele soort maar een agglomeratie van vele micro-soorten, wat o.a. het gevolg is van de mogelijkheid tot vermeerdering d.m.v. onbevruchte zaadjes (kloning). De plant heeft een rozet met sterk getande bladeren en de holle bloemstengels hebben bovenop een bloemhoofdje bestaande uit vele gele lintbloemen. De paardenbloem behoort dan ook tot de composieten of Asteraceae. De plant kent verrassend veel toepassingen maar om een te lange post te voorkomen wordt hier alleen maar de enigszins verwarrende naamgeving besproken.
Alle jaren geleden was het me hier in Spanje opgevallen dat de paardenbloem “diente de león” (= leeuwentand)  wordt genoemd, maar dat bij ons in Nederland met leeuwentanden op de paardenbloem gelijkende, maar toch andere soorten worden bedoeld. Echter, om de verwarring compleet te maken onderscheiden sommige Spanjaarden wel tussen de paardenbloem  (meacamas = beddenplasser) en de leeuwentand (diente de león). Omdat een naam belangrijk is en bovendien informatie verschaft over het benoemde object,  vroeg dit gewoon om een klein onderzoekje.

LEES VERDER EN GENIET VAN DE FOTO´S

.
Oorsprong Latijnse naam.

Van de oorspronkelijk door Linnaeus gekozen Latijnse naam Leontodon  taraxacum lijkt de reden voor de geslachtsnaam vrij duidelijk: Leontodon betekent in het Grieks namelijk leeuwentand en dit was (en is nog steeds trouwens) een veel voorkomende benaming van de paardenbloem  in vele talen. De oorsprong van de soortnaam taraxacum is minder duidelijk. Enerzijds  is bekend dat rond het jaar 900 de in zijn tijd belangrijke Perzische wetenschapper el Razi de plant tarashaquq noemde, tevens werd de paardenbloem gebruikt in de behandeling van de oogziekte “taraxis”, terwijl anderen denken dat de naam afkomstig is van het Griekse woord taraxos (wanorde). Bij de naamsverandering in Taraxacum officinale is de oude soortnaam simpelweg tot geslachtsnaam verheven, terwijl de nieuwe soortnaam officinale “uit de apotheek “ betekent, dit vanwege de toegekende geneeskrachtige eigenschappen.

.
De verwarring tussen paardenbloem en leeuwentand

Het is merkwaardig dat de paardenbloem in vele Europese talen “leeuwentand” heet, terwijl in Nederland de leeuwentanden juist tot een ander geslacht worden gerekend; namelijk het geslacht Leontodon (leon = leeuw en odons = tand). Bovendien lijken onze leeuwentanden  veel op paardenbloemen, hoe is deze verwarring nu eigenlijk ontstaan?

De in Europa algemene naam “leeuwentand” is te danken aan de sterk getande bladeren die aan leeuwentanden doen denken en juist omdat deze naam zo wijd verspreid is, is ze waarschijnlijk al zeer oud. Bijvoorbeeld de Engelse naam dandelion is afkomstig van het Franse “dent de lion”, wat waarschijnlijk al stamt uit de tijd van net na de Normandische verovering van Engeland in 1066, toen er vele Franse woorden aan het toenmalige Oudengels werden toegevoegd. Het is dus niet vreemd dat Linnaeus in 1753 aan de paardenbloem de Latijnse naam Leontodon (=leeuwentand) taraxacum gaf. In de eerste uitgave van Species Plantarum (Linnaeus, 1753) werden ook enkele minder algemene maar op de paardenbloem gelijkende bloemen bij het geslacht Leontodon ingedeeld, waarvan de paardenbloem dus eigenlijk de naamgever was. Echter het is erg grappig om te zien dat andere plantkundigen er al snel achterkwamen dat de paardenbloem eigenlijk toch niet zo heel veel op die andere leeuwentanden geleek en om deze reden werd hij al in 1780 uit het geslacht Leontodon gehaald en omgedoopt tot Taraxacum officinale, waarbij dus de soortnaam tot geslachtsnaam werd verheven. Natuurlijk trokken de algemene namen in de verschillende talen zich niets aan van deze wetenschappelijke veranderingen en bleef de paardenbloem gewoon “leeuwentand” heten, zodat het uiteindelijke resultaat is dat de paardenbloem meer leeuwentand is dan de huidige vertegenwoordigers van het sinds 1753 door Linnaeus gevormde  geslacht Leontodon (=leeuwentand). 

Verschillende talen waar de paardenbloem “leeuwentand” wordt genoemd zijn bv.: Engels (dandelion en lion´s tooth), Spaans (diente de león), Portugees (dente de leäo), Italiaans (dente di leone), Duits (Löwezahn), Noors (Løvetann), Deens (Løvetand), Catalaans (dent de leó) en het Welsh (dant y llew).

.
Andere benamingen

Overigens heeft de paardenbloem nogal wat kwaliteiten wat in de verschillende talen tot een groot aantal namen heeft geleid. Enkele namen die vaak terugkomen zijn pissebloem of pissebed, andijvie of molsla.

De Nederlandse benamingen pissebloem of pissebed worden ook teruggevonden in het Engels (pee-a-bed, wet-a-bed of pis-a-bed), Frans (pissenlit of pisse au lit), Spaans (meacama), Catalaans (pixallits) of het Italiaans (piscialetto). Ook in België wordt de naam pisbloem gebruikt. Deze benamingen komen overeen met de vochtafdrijvende eigenschappen van de paardenbloem, je kunt ze dus beter maar niet eten, bv. door de sla, net voor het naar bed gaan.

In het Engels wordt de paardenbloem ook wel witte of wilde andijvie genoemd en in het Turks zwarte andijvie of chicorei, dit omdat de buitenkant van de witte wortel donker gekleurd is. Al rond het jaar 900 schreef de Perzische wetenschapper el Razi “de tarashaquq is als de chicorei”, wat overigens mogelijk de oorsprong is van het woord “taraxacum” verklaard, terwijl het Frans de naam valse chicorei (fausse chicorée) kent. De overeenkomst tussen andijvie (een chicorei soort) en de paardenbloem is dus niet zo zeer te wijten aan het voorkomen, hoewel de bladeren wel enigszins gelijken, als wel aan de eigenschappen. Andijvie, witlof en wilde chicorei behoren allen tot het geslacht Chicorium waarvan de bladeren als een enigszins bittere groenten kunnen worden gegeten, hetgeen dus sterk overeen komt met de paardenbloem. Ook kunnen de wortels van zowel de chicorei als de paardenbloem worden gebruikt als koffie substituut.

Een andere benaming voor paardenbloem is molsla (in het Frans “salade du taupe”). Zo als reeds gezegd zijn de bladeren eetbaar maar ietwat bitter, hetgeen verminderd kan worden door ze met grond te bedekken. Vroeger werden deze  gebleekte bladeren ook wel in molshopen gezocht, vandaar de naam.

Er zijn nog vele andere benamingen, waarvan een aantal natuurlijk te maken heeft met de na de bloei gevormde pluizebol, maar deze post is al lang genoeg, toch?

Paardenbloemen groeien ook vaak gewoon langs de weg, hetgeen in enkele Noord-Italiaanse dialecten heeft geleid tot de benaming "hondepis" (pisacan), om overduidelijke redenen.

Er bestaat paardenbloemhoning die door bijen wordt gemaakt, waarbij er meer dan 100.000 bloemen moeten worden bezocht om 1 kilo honing te  verkrijgen en paardenbloemhoning die kan worden gemaakt door de bloemen te koken.